درمان اتیسم – درمان اوتیسم | موسسه گنجینه

تحقیقات نشان می‌دهد که تشخیص زودهنگام و مداخلات، در دوران پیش‌دبستانی و قبل از آن، تأثیرات مثبت عمده‌ای برکاهش علائم اتیسم و ایجاد مهارت‌ها در فرد مبتلا به اتیسم دارد.

از آنجا که ممکن است علائم بین اختلال طیف اتیسم (ASD) و سایر اختلالات، مانند اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD) همپوشانی داشته باشند، مهم است که درمان بر نیازهای خاص فرد تا برچسب تشخیصی وی، متمرکز شود.

انواع متفاوت درمان اتیسم در اختلالات طیف اتیسم را می توان به گروه های ذیل تقسیم بندی کرد:

• درمان اتیسم مبتنی بر رویکردهای رفتاردرمانی و ارتباطی
• درمان اتیسم بر اساس رویکرد های تغذیه ای
• دارو درمانی
• درمان های مکمل و جایگزین

رویکردهای رفتار درمانی و ارتباطی ارتباطی، ارتباطی

رویکردهای رفتار درمانی و ارتباطی:

درمان اتیسم به روش مدیریت رفتاری جهت آن

 این روش درمان اتیسم که تحت عنوان مدیریت رفتار شناخته شده است، سعی در تقویت رفتارهای مورد نظر و کاهش رفتارهای ناخواسته دارد. همچنین راه کارهایی پیشنهاد میدهدکه درمانگران میتوانند قبل، حین، بعد و یا  مابین دوره‌های رفتارهای مشکل‌ساز و نامطلوب بکار گیرند.

رفتار درمانی اتیسم اغلب مبتنی بر تحلیل رفتار کاربردی (ABA) است، ABA، علم «رفتارگرایی» را برای ایجاد تغییر معنادار در اعمال فرد مبتلا به اتیسم به کار می گیرد. این روش درمان اتیسم ، رفتار را به عنوان یک فرآیند سه مرحله ای در نظر میگیرد: مقدمه (یا دستورالعمل یا آنچه قبل از وقوع یک رفتار اتفاق میافتد)، رفتار و پیامد (آنچه که متعاقب رفتار اتفاق میافتد) به عنوان مثال، زمانی که گرسنه هستید (مقدمه)، چیزی می خورید (رفتار) و سپس احساس بهتری می کنید (پیامد)، شما از یک پیامد مثبت برای رفتار خود لذت بردید و  احتمال اینکه در آینده دوباره در هنگام گرسنگی غذا بخورید را افزایش می دهد!

تحلیل رفتار کاربردی (ABA) رویکردی است که به طور گسترده پذیرفته شده است و پیشرفت کودک را در ارتقاء مهارت‌هایش دنبال مینماید. این روش از مهمترین و کارآمدترین روش های درمان اتیسم، برای افراد دارای این طیف اختلال می باشد. این روش  درمان اتیسم مورد تایید متخصصین بهداشت و درمان در کشورهای پیشرو، نظیر امریکا، کانادا، انگلیس و ….. بوده و در بسیاری از کلینیک های درمانی و مدارس این کشورها، مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش درمان اتیسم، رفتارهای مثبت مورد تشویق قرار گرفته و تقویت گشته و در مقابل، رفتارهای منفی با عدم تشویق، تضعیف می گردند و پیشرفت کودک مبتلا به اوتیسم پیگیری و مورد ارزیابی قرار می گیرد.

انواع مختلف روشهای درمان اتیسم که تحت چتر ABA قرار گرفته و معمولا برای درمان اختلال طیف اتیسم (ASD) استفاده می شوند عبارتند از:

• درمان اتیسم مبتنی برحمایت از رفتار مثبت Positive Behavioral Support (PBS)
• درمان اتیسم مبتنی بر درمان پاسخ محور Pivotal Response Training (PRT)
• درمان اتیسم مبتنی بر آموزش اهداف خرد و تحلیلی Discrete Trial Training (DTT) 
• درمان اتیسم مبتنی بر مداخله رفتاری فشرده اولیه Early Intensive Behavioral Intervention (EIBI)
• درمان اتیسم مبتنی بر مداخله رفتاری کلامیVerbal Behavior Intervention (VBI)
• درمان اتیسم اساس رویکرد مبتنی بر روابط تکامل رشدی و تفاوت های فردی

 Developmental, Individual Differences, Relationship-Based Approach (DIR; also called “Floortime”)

  درمان اتیسم به روش حمایت از رفتار مثبت Positive Behavioral Support (PBS)

این روش درمان اتیسم رویکردی را برای ایجاد درک صحیح از اینکه چرا کودک مبتلا به اختلال طیف اتیسم درگیر رفتار مشکل‌ساز می‌شود و راهبردهایی برای جلوگیری از بروز رفتار مشکل‌زا در حین آموزش مهارت‌های جدید به کودک مبتلا را ارائه می‌دهد. حمایت از رفتار مثبت رویکردی کلی نگر است که همه عواملی که بر کودک و رفتار کودک تأثیر می گذارند را در نظر می گیرد و با تغییردر محیط، آموزش مهارت ها و ایجاد تغییرات دیگر که رفتار مطلوب را برای کودک تشویق میکند، عمل مینماید . می توان از این روش درمان اتیسم، جهت اصلاح رفتارهای مشکل زا همانند پرخاشگری، عصبانیت، بهم ریختگی تا کناره گیری اجتماعی استفاده نمود.

 درمان اتیسم به روش درمان پاسخ محور Pivotal Response Training (PRT)

درمان اتیسم به روش پاسخ محور یا PRT  از انواع درمان اتیسم مبتنی بر  رفتار درمانی است که در محیط زندگی روزمره کودک انجام میشود. این درمان اتیسم مبتنی بر بازی بوده و آغازگر آن کودک میباشد. و یا به عبارت دیگر، کودک محور است. این روش درمان اتیسم به ایجاد انگیزه برای یادگیری و برقراری ارتباط کمک می کند. روش PRTبر اساس اصول تحلیل رفتار کاربردی (ABA) بنا شده است.

اهداف این روش درمان اتیسم  عبارتند از:

• توسعه مهارت های ارتباطی و کلامی
• افزایش رفتارهای اجتماعی مثبت
• برطرف نمودن رفتارهای مخرب و خود محرک

درمانگر در درمان اتیسم  به روش PRT به جای اینکه بروی یک رفتار خاص تمرکز کند، حوزه های “محور” رشد کودک را هدف قرار داده و باعث پیشرفت‌ در زمینه‌های مهارت‌های اجتماعی، رفتاری، ارتباطی و یادگیری میگردد.

موارد محوری عبارتند از:

• انگیزه یا خودانگیختگی
• پاسخ به نشانه های متعدد
• مدیریت و نظارت بر خود
• آغاز تعاملات اجتماعی

استراتژی های انگیزشی بخش مهمی از روش درمان اتیسم مبتنی بر رویکرد PRT هستند که به تشدید و تقویت بصورت طبیعی تأکید دارند. PRT قویاً بروی هر چیزی که کودک مبتلا به اتیسم را بر می انگیزد، متمرکز است. به عنوان مثال، درPRT، ممکن است از کودکی که از بازی با ماشین و سطح شیب دار لذت می برد، خواسته شود که ماشین قرمز را در مقابل ماشین آبی نشان دهد و هنگامی که به درستی به آن اشاره کرد به او ماشین قرمز داده میشود تا آن را از سطح شیب دار پایین بیاورد. بطور کلی این روش درمان اتیسم، انگیزه کودک به یادگیری را افزایش داده، کودک رفتار خود را نظارت و مدیریت می نماید و در ارتباط  گرفتن با دیگران پیش قدم می شود و توانایی کنار آمدن با بسیاری از موقعیت ها را خواهد داشت. با آموزش خود مدیریتی، کودک مبتلا به اختلال  طیف اوتیسم قادر به مشاهده، ارزیابی و کنترل رفتار خویش خواهد بود و در نهایت افراد مبتلا به اتیسم استقلال و تعمیم مهارت هایشان را بدون اینکه نیازی به همراهی درمانگر یا والدینشان را داشته باشند، کسب مینمایند.

آموزش اهداف خرد و تحلیلی Discrete Trial Training (DTT) 

DTT یک روش درمان اتیسم بر اساس تحلیل رفتار کاربردی (ABA) سازمان یافته است که در آن مرحله به مرحله، رفتار مطلوب یا پاسخ مناسب تعلیم داده می شود. در این روش درمان اتیسم درمانگر به طور سیستماتیک مهارت ها را به اجزای کوچکتر و ساده تر گسسته، شکسته و تقسیم می کند. سپس جزء به جزء و به صورت تک به تک آموزش میدهد که در واقع به این ترتیب یادگیری را آسان تر نموده و در نهایت مهارت مورد نظرکسب میشود. در این روش درمان اتیسم پاسخ و رفتارهای مناسب تشویق و موارد نامطلوب، نادیده گرفته می شود.

برای مثال، مربی جهت آموزش رنگ‌ها به کودک مبتلا به اتیسم با آموزش یک رنگ برای مثال با رنگ قرمز شروع میکند. او از کودک می خواهدکه به رنگ قرمز اشاره کند و سپس به رفتارش پاداش میدهد. در مرحله بعد به آموزش رنگ زرد به طور مجزا ادامه می دهد و این مهارت را تقویت می کند و سپس در مورد هر دو رنگ می پرسد. پس از اینکه کودک تمام رنگ ها را به این طریق یاد گرفت، درمانگر به کودک یاد میدهد که نام هر رنگ را بگوید. لذا (DTT) شامل استفاده از یک فرآیند پایه برای آموزش یک مهارت یا رفتار جدید و تکرار آن تا زمانی است که کودک آن را یاد بگیرد.

 (DTT) برای آموزش بسیاری از مهارت های جدید به کودکان مبتلا به اختلال اتیسم استفاده می شود. این مهارت ها بسته به نیازهای خاص کودکان میتواند از موارد بسیار ساده تا پیچیده متغیر باشد. به عنوان مثال، از روش درمان اتیسم بطریقه DTT می توان برای آموزش موارد ذیل استفاده کرد:

• مهارت های گفتاری و کلامی، نظیر مهارت های مورد نیاز جهت مکالمه
• مهارت های مورد نیاز برای زبان اشاره یا استفاده از وسایل ارتباطی
• مهارت های زندگی روزمره مانند لباس پوشیدن، نحوه استفاده از ظروف و وسائل، پیروی از دستورالعمل ها و مهارت های نوشتاری.

از آنجایی که روش درمان اتیسم مبتنی بر DTT در جهت تغییر رفتار عمل می نماید، می توان از آن جهت آموزش به والدین استفاده نمود که چگونه رفتارهای نامطلوب کودک  خود را مدیریت کنند.

درون کلامی،: Interverbal  در واقع گفتار تعاملی و محاوره ای می باشد که کلمه ای برای پاسخ دادن به یک سوال استفاده می شود، مانند “کدام دبستان  می روی؟”  کودک پاسخ میدهد: دبستان رازی

پژواک Echoic : یا تکرار یک کلمه، در واقع تقلید صوتی میباشد، مانند وقتی که کودک میشنود “شکلات ” او نیز تکرار میکند شکلات، وجود رفتار پژواکی از این جهت حائز اهمیت میباشد که نه تنها در یادگیری کودک مبتلا به اختلال طیف اتیسم کمک کننده میباشد، بلکه پیش نیاز رفتار کلامی پیچیده نیز هست.

رویکرد مبتنی بر روابط تکامل رشدی و تفاوت های فردی Developmental, Individual Differences, Relationship-Based Approach (DIR; also called “Floortime”)

روش درمان اتیسم به شیوه Floortime توسط روانپزشکان کودک، دکتر گرینسپن M.D. Stanley Greenspan و دکتر وایدر Serena Wieder در دهه 1980 به عنوان درمانی برای کودکان مبتلا به انواع تأخیرها و مشکلات رشدی ایجاد شد.

Floortime درمانی مبتنی بر رابطه با کودکان مبتلا به اتیسم است. این مداخله درمانی، Floortime نامیده می شود زیرا والدین و درمانگر با کودک بروی زمین می نشینند تا با کودک در سطح رشد او بازی و تعامل کنند. گرچه گاهی Floortime  جایگزینی برای روش تحلیل رفتار کاربردی (ABA) است اما گاهی اوقات توام با  روش های درمانی ABA استفاده می شود.

هدف در این روش درمان اتیسم ، این است که بزرگسالان به کودکان مبتلا به اوتیسم کمک کنند و “دایره های ارتباطی” خود را گسترش دهند. آنها با کودک در سطح رشد شان تعامل کرده و بر روی نقاط قوت آنها تمرکز میکنند. درمانگران و والدین از طریق فعالیت هایی که کودک مبتلا از آن لذت می برد، کودک را درگیر می کنند، وارد بازی های کودک می شوند و از رفتار وی پیروی می کنند.

هدف روش درمانی Floortime کمک به کودک مبتلا به اختلال طیف اتیسم برای رسیدن به شش نقطه عطف کلیدی است که به رشد عاطفی و فکری او کمک می کند که عبارتند از:

• خودتنظیمی و علاقه مندی به جهان هستی
• صمیمیت و مشارکت در روابط
• برقراری ارتباط دو طرفه
• برقراری ارتباطات پیچیده و چند جانبه
• ایجاد ایده های احساسی
• ایجاد تفکر عاطفی

روش Floortime منحصراً بروی مهارت های گفتاری، حرکتی یا شناختی تمرکز نمی کند، بلکه از طریق تمرکز بر رشد عاطفی به این موارد می پردازد.

به طور کلی، این روش درمان اتیسم، کودکان مبتلا به اوتیسم را تشویق می کند تا خود را به حداکثر توان شان برسانند و به جای اینکه «تشخیص آنها چه میباشد» نشان میدهند که «آنها چه کسی هستند».

رویکرد آموزش سازمان یافته بر موارد زیر تمرکز دارد:

• حمایت سازمان یافته از خارج جهت برطرف نمودن چالش های موجود در رابطه با توجه و عملکرد اجرایی
• اطلاعات بصری و یا نوشتاری مکمل ارتباط کلامی
• پشتیبانی سازمان یافته جهت ارتباطات اجتماعی

این روش از مشارکت معنادار در فعالیت ها، پشتیبانی کرده و همچنین در جهت افزایش انعطاف پذیری، استقلال و خودآموزی افراد مبتلا به اتیسم عمل مینماید.

راهبردهای سازمان یافته TEACCH را می توان در کنار سایر رویکردها و روش های درمان اتیسم این  استفاده کرد.

درمان توجه اشتراکی برای اتیسم    Joint Attention Therapy for Autism 

تحقیقات نشان می دهد که بسیاری از افراد مبتلا به اختلال اتیسم در توجه مشترک که توانایی تمرکز مشترک بروی یک شیء یا مکان با فرد دیگر است، مشکل دارند. نمونه‌هایی از مهارت‌های توجه مشترک شامل دنبال کردن نگاه یا انگشت اشاره دیگران برای  توجه و نگاه کردن به چیزی است. توجه مشترک در برقراری ارتباطات و یادگیری گفتار امری مهم میباشد.

این روش درمان اتیسم تمرکز بر بهبود مهارت های خاص مرتبط با توجه مشترک کودک مبتلا به اوتیسم را دارد، مانند:

• اشاره کردن
• نشان دادن
• هماهنگی نگاه بین شخص و شیء

بهبودی های حاصل از چنین درمان اتیسم، تداوم داشته و اثرات آنها می تواند سال ها ادامه داشته باشد.